Rola rodziny w kształtowaniu mowy dziecka

W procesie kształtowania mowy dziecka dużą rolę odgrywają rodzice. Dziecko uczy się mowy od otoczenia, głównie od osób, z którymi najczęściej przebywa. Niekiedy sami rodzice przyczyniają się do powstawania opóźnienia w rozwoju mowy dziecka, czy nawet wady wymowy. Prowadzą do tego przez „pieszczotliwe” zwroty, zniekształcając wyrazy. Mając taki wzór do naśladowania, dziecko zaczyna powtarzać po rodzicach i wymawiać nieprawidłowo pewne zwroty. Rodzice powinni dbać o to, aby ich dziecko już od pierwszych tygodni życia miało dobry wzór do naśladowania. Do dziecka trzeba mówić dużo, ale powoli, wyraźnie, zdaniami krótkimi, o rzeczach dla niego zrozumiałych. Nie można zapominać, iż istnieje wielka zależność rozwoju mowy od rozwoju czynności umysłowych i odwrotnie. Mowa wywiera wpływ na powstawanie i kształtowanie takich czynności umysłowych jak:
• spostrzeganie,
• wyobrażanie,
• porównywanie,
• wnioskowanie

Często rodzice nie są świadomi tego, iż ich dziecko ma wadę wymowy. Są tak osłuchani z wymową dziecka, że uważają to za normalne. Inni widzą, że dziecko źle wymawia, ale czekają, aż „z tego wyrośnie”. Jednak nieznaczne początkowo trudności, jeśli nie są w porę usunięte, utrwalają się i z czasem stają się wadami wymowy. Problematyka zaburzeń mowy u dzieci jest ważnym zagadnieniem ze względu na wynikające z nich konsekwencje. Brak pełnej sprawności w posługiwaniu się mową wpływa niekorzystnie na naukę czytania i pisania (dzieci piszą tak jak mówią), a także utrudnia kontakty społeczne. Wady wymowy mogą również kształtować pewne ujemne cechy osobowości, takie jak: nieśmiałość, zamykanie się w sobie i poczucie mniejszej wartości.

Najczęściej występujące u dzieci zaburzenia w rozwoju mowy:

Dyslalia – to nieprawidłowość w wymowie jednej lub kilku głosek (dyslalia częściowa), a nawet wszystkich od razu (dyslalia całkowita). Zachowane są rytm, melodia i akcent, ale mowa jest niewyraźna, bełkotliwa, niezrozumiała dla otoczenia. W obrębie dyslalii wyróżniamy wszelkiego rodzaju seplenienie, mowę bezdźwięczną i inne odchylenia od normalnej artykulacji.

Seplenienie - jest najczęściej spotykaną wadą wymowy , powstaje najczęściej w okresie rozwoju mowy. Przyczyną mogą być zmienione warunki jamy ustnej w czasie wymiany zębów, zaburzenia słuchu fonematycznego (mownego) lub czucia, naśladownictwo czy też używanie przez dziecko mowy pieszczotliwej. Rozróżnia się następujące seplenienia:
- seplenienie wargowo-zębowe;
- seplenienie międzyzębowe;
- seplenienie przyzębowe;
- seplenienie boczne;
- seplenienie nosowe;
- seplenienie krtaniowe;
- reranie – jest to nieprawidłowa wymowa głoski „r”( r wargowe, języczkowe, policzkowe, międzyzębowe, podniebienne, gardłowe). Głoska ta bywa u dzieci najczęściej zastępowana przez głoskę „l”. Przyczyną bezpośrednią rerania jest zbyt niska sprawność ruchowa języka. Podczas wymowy głoski „r” język wykonuje drobne subtelne ruchy wibracyjne. Jeżeli język jest zbyt gruby, silnie napięty lub posiada zbyt krótkie wędzidełko, wówczas wibracja jest utrudniona. Głoska „r” pojawia się stosunkowo późno, w wieku 4-5 roku życia. Wady dotyczące głoski „r” wymagają wczesnej reedukacji, gdyż nie jest to wada fizjologiczna, lecz patologiczna forma artykulacji, która samoistnie nie ustępuje.
- mowa bezdźwięczna – polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie, np.: „puty” zamiast „buty”. Przy mowie bezdźwięcznej występuje najczęściej obniżenie napięcia mięśniowego warg i policzków. 

Jąkanie jest wadą objawiającą się zaburzeniem płynności mowy, na skutek występowania mimowolnych skurczów narządów mowy. Rozróżnia się skurcze krótkie, uniemożliwiające mówienie, zwane tonicznym (np.: w wyrazie „woda” wymowa brzmi „w-w-woda”) lub skurcze kloniczne, powtarzające się z mniejszym natężeniem (np.: „wo-wo-woda) oraz mieszane kloniczno-toniczne z przewagą jednych z nich. Przyczyny jąkania nie są dostatecznie poznane. Do wymienianych najczęściej należy: dziedziczne skłonności do jąkania w formie niepełnowartościowego systemu nerwowego, chwiejność układu wegetatywnego itp. Dlatego też, jeśli rozwój mowy dziecka nie przebiega normalnie, jeżeli dziecko do 5 roku życia nie przejawia zainteresowania poprawnym sposobem mówienia, a widoczne są jakieś zaburzenia mowy - po rozpoznaniu zaburzenia, rodzice powinni zaufać logopedzie i wspólnie z nim oraz nauczycielem w grupie pracować nad wymową dziecka.

Jak mają postępować rodzice?
- prowadzić systematycznie ćwiczenia korekcyjne wg wskazówek i zaleceń logopedy
- nie krzyczeć na dziecko
- nie wyśmiewać i nie pozwalać szydzić z jego wady
- nie karać za to, że źle wypowiedział wyraz
- zauważać każdy sukces dziecka i odpowiednio go wzmacniać poprzez pochwały i nagrody
- nie kazać forsownie powtarzać wyrazów, które stwarzają dziecku kłopot
- spowodować, by dziecko zrozumiało swoje wady i by odczuwało potrzebę korekcji
- dostarczać dziecku właściwych wzorców wymowy
- unikać nerwicowych sytuacji, wstrząsających opowiadań, filmów, długiego siedzenia w nocy
-nie popisywać się dzieckiem przed gośćmi

Dziecko 3-4 letnie ma prawo w tym wieku jeszcze nie wymawiać trudniejszych spółgłosek tj. głoski r lub sz, ż, cz, dź, rozwój jego mowy odbywa się u niego normalnie i należy poczekać kilka miesięcy, a głoski pojawią się samoistnie. Nie znaczy to jednak, że rodzice dziecka z prawidłowym rozwojem mowy nie powinni pracować nad jego wymową. Praca rodziców polega na:
- osłuchaniu dziecka z poprawnym brzmieniem głosek, których ono jeszcze nie wymawia (np.: w formie oglądania z dzieckiem odpowiednich obrazków i nazywanie przedstawionych na nich przedmiotów, czytając wierszyki czy opowiadania, mówiąc o sytuacji przedstawionej na obrazku)
- dostarczaniu dziecku dobrego wzoru do naśladowania
 - ćwicząc z dzieckiem prawidłową wymowę – ćwiczenia powinny trwać krótko i mieć charakter gier i zabaw. Cierpliwość, łagodność i wyrozumiałość ze strony rodziców są niezbędnym warunkiem uzyskania jakichkolwiek rezultatów.

Autor: Karolina - Studentka na Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi na kierunku: Pedagogika, specjalność: Pedagogika wczesnoszkolna i przedszkolna. Ukończyła również studia magisterskie na Łódzkim Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska na kierunku: Biologia; specjalizacja: Biologia środowiskowa.